Ziya Gökalp Lisesi, kuruluş tarihi olan 1890’dan günümüze kadar varlığını ve önemini yitirmeden hizmet veren, ülkenin eğitim tarihinde özel yeri olan bir kurumdur. Cumhuriyet’in ilk ve ortaokulun yaygın olmadığı ilk dönemlerinde, lise öğreniminin ancak bölgesel büyük merkezi şehirlerde açılan liselerle sağlandığı o dönemin gerçeğidir. Doğu, Güneydoğu ve Akdeniz Bölgesinde kurulan Erzurum, Diyarbakır ve Adana liseleri, uzun yıllar boyunca bu geniş coğrafi bölgenin lise öğrenimi yapmak isteyen gençleri için tek ve hayati seçenek olmuştur. Bu okullar, 19601970’lere kadar köy veya kasaba gençlerinin lise eğitimi aldığı, kendini hayata hazırladığı hatta yedek subaylık veya memurluk hakkı kazandığı, aydın insanlar yetiştiren birer kaynak olmuşlardır. O dönemlerde lise eğitiminin yüksek kalitesi, ülkeye çok değerli bir kuşak kazandırmıştır. Bunun iki önemli nedeni vardır: İlk neden liselerdeki öğretmen kalitesinin iyi olmasıdır. Öğretmenlerin büyük çoğunluğunun üniversite mezunu olması, o dönemde öğrenciler için büyük bir şans olmuştur. İkinci neden ise köy, kasaba veya şehir kökenli akıllı, becerikli ve okumaya meraklı gençlere verilen şanstır. Gençler de bu şansı çok iyi kullanmıştır. Nitekim bu dönemde yetişen çok sayıda genç, yükseköğrenim yapma olanağı bulmuş veya kaliteli lise eğitiminin ardından hayata atılarak uğraştığı alanda büyük başarılara ulaşmıştır. Bugün hâlâ aktif çalışma hayatında olan, emekli ya da kaybettiğimiz tanınmış birçok bilim, devlet, siyaset ve iş insanı, doktor, mühendis, asker, gazeteci, eğitimci, edebiyatçı ve hukukçu o dönemin mezunları arasından çıkmadır.
Kuruluşundan bugüne Ziya Gökalp Lisesi
Osmanlı İmparatorluğu’nun sondönemlerinde, ortaöğretim kurumlarının yeniden yapılandığı 1890’lı yıllarda Vali Hasan Paşa tarafından Fiskayası’nda temeli atılan Ziya Gökalp Lisesi, “Diyarbekir İdâdîsi” adı altında 1893 yılında eğitim ve öğretime başlamış, ilk mezunlarını 1898 yıllında vermiştir.Ziya Gökalp Lisesi, 1945-1946 yıllarında yapımına başlanan ve 19481949 yıllarında eğitim ve öğretime geçen bugünkü okul binasının tamamlanmasıyla günümüzdeki yerine taşınmıştır. O yıllarda Diyarbakır Lisesi olarak bilinen okulun adı, 1953 yılında ‘Ziya Gökalp Lisesi’ adını almıştır. 19901991 eğitim öğretim yılında ise okulun ortaokul kısmı kapatılarak müstakil liseye, daha sonra ise Anadolu lisesine dönüştürülmüştür.Ziya Gökalp Lisesi halen aynı yerinde ve yıllar içinde yapılan ek binalarla eğitime devam etmektedir.
O dönem eğitiminin özellikleri
1940 ve 1960’lı yıllar arası dönemin liseleri, yurt genelinde deneyimli öğretmenlerin varlığıyla, en güncel sosyal, bilimsel ve sportif olanak ve etkinliklerle öğrencinin eğitimine büyük katkıda bulunuyordu. Her lisede, tiyatro, müzik, fizik laboratuvarı, kütüphane, duvar gazetesi ve sportif etkinliklere özel önem veriliyordu.Eğitim gördüğümüz 19581964 döneminde Ziya Gökalp Lisesi’ndeZiya Gökalp Lisesi son sınıfta matematik hocası Halil Budak’la çekilen bir fotoğraf (1964 / 6 Fen B)de sosyal aktiviteler, piyano, fizik ve kimya laboratuvarı ve özellikle 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı etkinliği anılarımızda unutulmaz izler bırakmıştır.O dönemlerde, çağdaş eğitim anlayışının gereği olarak liselerin eğitim programında bulunan ancak daha sonraki yıllarda kaldırılan felsefe, mantık, sosyoloji, psikoloji, astronomi, sanat tarihi, ticaret gibi dersler öğrencilere hayata dair farklı görüş açıları kazandırıyordu. Benzer şekilde o yıllarda okutulan ve sonraki ismi “Kompozisyon” olan “Tahrir” dersi, öğrenciye düzgün ifadelerle yazma yeteneği veriyordu.Yine o yıllarda öğretmenlerin jüri üyesi olduğu, önceden belirlenen bir konu üzerinde, iki grup öğrenci arasında yapılan münazaralar, o yaşlarda öğrencileri araştırmaya, toplum önünde konuşma alışkanlığı edinmeye ve ikna edici cevaplar vermeye alıştırıyordu. Okullarınvazgeçilmezi duvar gazeteleri de yeni yetenekler ortaya çıkarıyordu.Lisenin bir bölümünde bulunan pansiyonda, çevre ilçe ve şehirlerden gelen yatılı öğrencilerin disiplinli yaşamı, mütalaa saatleri, zaman zaman geldikleri ilçeye göre kendi aralarında (Silvan, Derik, Siverek vs.) ya da yerli öğrencilerle daha çok kız meselesi veya kişisel sorunlarla ilgili kavgaları ayrı bir anıdır.Sonuç olarak başta Ziya Gökalp Lisesi olmak üzere o dönemin önemli liseleri öğrencilerini o günün koşullarında hayata ve yükseköğretime hazırlayan bir üniversite rolü oynamıştır.
Unutulmaz hocalar
Ziya Gökalp Lisesi’nde 1940’lı yıllardan itibaren görev yapan Ahmet Kabaklı, Fahrettin Kırzıoğlu, Sabahat Kırzıoğlu, Cavit Orhan Tütengil, Nusret Karcıoğlu, Tevfik Aykal, Turan Erol, Eda Cemiloğlu, Halil Turgut,“Ehlaksız” sözünün sahibi ‘İncir Emi’, Ayşe Yorgancıoğlu ve her gün liseye özel faytonla gelen müdür Celil Güçlü gibi birçok ünlü isim unutulmaz hizmetlerde bulunmuştur. Bizden önceki dönemlerin bu unutulmaz hocalarını bizler de eğitim almışçasına öğrenmiş ve sevmişizdir. Bizim dönemimizde (19581964); edebiyat öğretmenleri Osman Ocak ve Coşkun Bey, müzik öğretmenleri Tevfik Aykal ve İlyas Bey’di. Fransızca derslerimize Turgut Ünal; İngilizce derslerimize Nebahat Hanım, Ispartalı Esat Bey ve Enis Erdem Ece girerdi. Enis Bey, Amerikalı sinema oyuncusu Sidney Poiter’e benzemesiyle meşhurdu. Matematik öğretmenlerimiz meşhur Halil Budak (Hello) ve Şaduman Tantekin; coğrafya öğretmenlerimiz ise Nigar Hanım ve Türkan Alakuştekin’di. Türkçe derslerimize Nahide Hanım ve ‘Kastamonu kahramanı’ Agah Bey, Tarih derslerimize de İzzettin Yücel, Necati Uğraş, ‘Hasan Keke’, Selahattin Çetin, Umur Dicleli, Natık Gültekin, müdürümüz Vehbi Sayın ve “Hacı Şakir” girerdi. Kimya öğretmenimiz Turan Özden’i, resim öğretmenlerimiz Bedriye Yıldız’ı, kısa sürede haklı bir ün kazanan Turan Erol ve Kaya Özsezgin’i de unutmamız mümkün değildir. Özellikle Divan Edebiyatı bilgisi, hoşgörüsü ve hoş sohbeti ile “Hacı Osman Ocak”ı, inanılmaz müzik bilgisi olan ve beni müzikten ikmale bırakan Tevfik Aykal’ı, iyi bir matematik hocası olan ancak öğrenciye kendi kanaatine göre hep aynı notu veren Hali Budak’ı, kulak mememizi tebeşirle sıkıştıran Enis Erdem Ece’yi, röfleli saçı ile “Haftreng”i, padişahlardan bahsederken ağlayan ve bana okkalı bir tokat atan İzzettin Bey’i, değişik kişiliği ile öğrencilerin “Gizli Komünist” dediği Necati Uğraş’ı saygıyla anıyoruz.
Lisenin meşhur mezunları
Ziya Gökalp Lisesi her alanda tanınmış birçok kişinin eğitim gördüğü bir eğitim yuvası olarak da dikkat çeker. Ziya Gökalp Lisesinde eğitim görenler arasında siyaset, bürokrasi, yerel yönetim, üniversite, tıp, hukuk, iş dünyası, sosyal kurum, sanat dünyası, askeriye gibi birçok alanda öne çıkan sayısız kişi bulunmaktadır. Mezunlar arasında kaybettiğimiz ya da yaşayan, aşağıda isimlerini saydığımız ve sayamadığımız birçok değerli kişiyi saygı ve rahmetle anmak bir görevdir.
Ziya Gökalp Lisesi’nden mezun olmuş ünlü parlamenterlerden Dr. Yusuf Azizoğlu, Halil Turgut, Hikmet Çetin, Sabahattin Savcı, Abdülkadir Aksu, Mehdi Eker, Salim Ensarioğlu, Yılmaz Karakoyunlu, Recai İskenderoğlu, Mehmet Kahraman’ı; ayrıca bürokrasi, iş dünyası ve sosyal etkinliklerde bulunan Kamuran Erkmenoğlu, Cavit Oral, Ruhi Nedimoğlu, Hikmet Hamzaoğulları, Nihat Özdemir, Mehmet İçkale ve Nadire İçkale gibi isimleri sayabiliriz. Yerel yönetim alanında; Nejat Cemiloğlu, Okay Kalfagil, Nurettin Dilek, Osman Baydemir, Feridun Çelik ve Mustafa Demir (İstanbul Fatih İlçesi) önemli hizmetler vermiştir. Lisenin yetiştirdiği kıymetli akademisyenler arasında Prof. Dr. Selahattin Yazıcıoğlu, Prof. Dr. Sıtkı Göral, Prof. Dr. Sedat Arıtürk, Prof. Dr. Mehmet Özaydın, Prof. Dr. Ferda Erdoğan, Prof. Dr. Fikri Canoruç, Prof. Dr. Perran Ocak Toksöz, Prof. Dr. Recep Işık ve ilaveten akademisyenyazarlar Prof. Dr. Orhan Cezmi Tuncer, Prof. Dr. Nejdet Adabağ ve bendeniz Prof. Dr. Halil Değertekin bulunmaktadır. EdebiyatçıSanatçı olarak; Ahmet Arif, Orhan Asena, Şevket Beysanoğlu, İhsan Fikret Biçici, Esma Ocak, Şeyhmus Diken, Prof. Dr. Kaya Özsezgin, Coşkun Sabah, Kadri Göral, Bedri Ayseli, Yaşar Özel ve daha birçok isim, Ziya Gökalp Lisesi’nin mezunlarındandır. Ziya Gökalp Lisesi mezunları arasında bulunan Erhan Akalın, İlhan Akalın, Halit Ötük, Kenan Özhal, Prof. Dr. Orhan Hamamcı, Dr. Zeki Mennan gibi birçok kişi de Diyarbakır Tanıtma Kültür ve Yardımlaşma Vakfı (DİTAV)’nda önemli hizmetler vermiştir.Sonuç olarak Ziya Gökalp Lisesi, kuruluş tarihi olan 1893 yılından günümüze kadar, 130 yılı aşkın bir süredir, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun en önemli orta eğitim kurumu olarak bölge gençlerine eğitim imkânı sağlamıştır. Bundan sonra da günümüzün çağdaş olanakları ile yeni kuşakları yetiştirmeye devam edecektir.
Ziya Gökalp Liseli olmak bir ayrıcalıktır
