Diyarbakır
Kültür ve Medeniyet

Ergani adını ilk defa okul sıralarında, coğrafya kitaplarımızda görüp belledik. Orada zengin bakır yatakları vardı, biliyorduk, o yüzdendir ki bugün bile bakır deyince Ergani, Ergani deyince bakır gelir aklımıza. Ama hepsi bu mu? Ergani’nin Yukarı Mezopotamya’da önemli bir yerleşim yeri olması, çağlar öncesine uzanan bir yolculuğa çıkarabilir oysa bizi… Mezopotamya deyince bir kere, bilirsiniz, insanlığın ilk adım sesleri duyulur gibi olur, hayat her yerden önce orada; yeryüzünün iki nehir arasında kalan o bölgesinde, bacalardan duman nasıl yükselirse, öyle yükselmeye başlar. Yerleşik hayatın ilk izleri, taş taş üstüne örülen ilk evler, toprağa bırakılan ilk tohumlar, ilk hasatlar, ilk köyler, ilk kentler… Ergani’ye doğru yol almak tarih öncesi çağlara adım adım yaklaşmak gibidir işte. Ama o zamanın ruhunu nerede yakalayacağınızı söylemeden önce bugünkü ilçe merkezinde bir gezintiye çıkaralım sizi…

Makam Dağı’nın Eteğinde…

Makam Dağı’nın yamacında, Dicle Nehri’nin yakınında kurulmuştur Ergani ama ne dağ öylesine bir dağdır ne de nehir sıradan bir nehir… Dağ, adını orada uzun yıllar kaldığına inanılan Zülkifil Peygamber’den alır. Üzerinde bulunan zaviyenin ne zaman, kim tarafından yaptırıldığı bilinmese de, 1518 tarihli Tahrir Defterlerinde vakıf kaydına rastlanması, Osmanlı öncesi döneme işaret eder. Diyarbakır Salnâmeleri’nde de Zülkifil Peygamber’in makamının Ergani’de yer aldığından ve bu makamın ‘müzeyyen bir surette tamir ve teşrif edildiği’nden bahsedilir.

2008 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğünce restore edilen zaviyede küçük bir mescit de vardır. Bugün yöre halkının Kur’an’da adı “sabreden kişiler” arasında geçen bir peygambere yakın olmanın verdiği uhrevi duygularla ziyaret ettiği Makam Dağı, Ergani’ye bin beşyüz metre yukarıdan bakabileceğiniz bir temaşa tepesidir aynı zamanda. Orada, gündelik hayatın karmaşasından sıyrılabilir, bir köşede tefekküre dalabilir ya da aşağıda uzanan bereketli toprakları ve geçmişten bu yana nice isimlerle anılarak bugüne ulaşmış Ergani’yi kuş bakışı izleyebilirsiniz.

Sezai Karakoç’un memleketi

Anadolu gezilerinde gelenektir, şehrin ya da ilçenin dağlarında, tepelerinde medfun ulu zatlar ziyaret edilir önce, sembolik anlamda icazet alınır onlardan, sonra tarihî merkeze, en işlek caddeye, en meşhur restorana, çarşıya pazara ya da müzeye gidilir. O halde siz de az önce Makam Dağı’ndan indiğinize göre hem Ergani’nin en eski yapısını görebilir hem de Sezai Karakoç’un şiirli dünyasına adım atabilirsiniz. 1933 yılında Ergani’de doğan ve ilkokulu yine burada okuyan Sezai Karakoç’un şiirlerinde adı tam konulmamış olsa da kıyıdan köşeden görünür, sezilir Ergani… “Bahçe Görmüş Çocukların Şiiri” söz gelimi; “İlkin sakin kiraz bahçeleridir andığım eski günlerden” diye başlar. “O yıllar savaş yıllarıydı geceleri karartma/Gündüzleri fırın önlerinde birikirdi halk/ Biz çocuklarla büyükler arasındaki fark/ Bir yanda şehir bir yanda kiraz bahçeleri”… O yıllarda çocuk muhayyilesinde nasıl bir Ergani çiziliydi şairin kim bilir, ama ilçenin o ‘en eski yapısını’ küçüklüğünden bu yana sevdiğini hiç değilse tahmin edebiliriz. 1891’de hükümet konağı olarak inşa edilen kâgir binanın, uzun yıllar kendi haline terk edildikten sonra restore edilerek Sezai Karakoç Müzesi ve Kültür Evi’ne dönüştürülmesi, yalnız ilçe halkı için değil, şairin sevenleri için de önemli bir kazanım kuşkusuz. Bir gün ziyaret ederseniz neler görürsünüz müzede, bir bakalım; ilk katta şairin bütün kitapları ve onun hakkında yazılan kitaplar, mektuplar, fotoğraflar, bazı resmi belgeler, mezun olduğu ilkokula ait diplomanın aslı, duvarlarda çerçevelenmiş şiirleri ve Diriliş Dergisi’nin nüshaları… Dilinizde Karakoç’tan bir-iki mısrayla ikinci kata çıktığınızda ister yöresel bir sedirde, ister bir masa etrafında yorgunluk çayı içebileceğiniz sevimli bir köşe bulacaksınız. Burada şayet talihiniz yaver giderse, şairin ‘Köşe’ şiirini mırıldanır masadakilerden biri; “Sen geldin ve benim deli köşemde durdun/ Bulutlar geldi ve üstünde durdu/ Merhametin ta kendisiydi gözlerin…”