Diyarbakır
Kültür ve Medeniyet

Osmanlı basın hayatı, II. Mahmud döneminde çıkarılan ve bir resmi gazete statüsünde olan Takvim-i Vekayi ile başlar. Tanzimat’ın ilanından sonra da, özellikle İzmir ve İstanbul’da çıkarılan gazetelerle hızlanarak devam eder. Ancak, zamanla İstanbul’da yoğunlaşan basın faaliyetlerinin ülke genelindeki yaygınlığı sınırlıdır. Bu açıdan 1864 yılında çıkarılan Vilayet Nizamnamesi’nde yayınlanan “Her vilayette bir matbaa ve bir vilayet gazetesi çıkarılması” kararı, Osmanlı basın tarihi için oldukça önemli bir dönüm noktasıdır.

O döneme baktığımızda öncelikle resmi haberleri yaymak ve vilayet yıllıklarını (Salnameler) basmak üzere her şehirde bir matbaanın kurulduğunu, bunun daha sonra gazetelere dönüştüğünü görürüz. Bu yolda atılan adımlardan biri olarak Diyarbakır’da çıkarılan ve çevre illere de dağıtılan “Diyarbekir Vilayet Gazetesi” de, yayın hayatına 3 Ağustos 1869 günü başlar. Uzun bir süre Türkçe ve Ermenice dillerinde yayın yapan gazetenin ilk kurucusu, dönemin valisi Hatunoğlu Kurt İsmail Paşa’dır. 1931 yılında özel mülkiyete devredilinceye kadar devlet eliyle çıkarılan gazetenin, yazı işleri müdürü (mektupçu) kadrosunda, o dönemin önemli isimlerinden Said Paşa, Ziya Gökalp’in babası Mehmed Tevfik Efendi, Talat Efendi ve Said Paşa’nın oğlu Süleyman Nazif görev alır.

1937 yılında Zekaî Arman ile Tahsin Cahit Çubukçu tarafından devralınan gazete “Diyarbakır Gazetesi” adını alarak yayın hayatına devam eder. Son sahibi olarak Basri Konyar’ın adını gördüğümüz gazete, 2 Eylül 1963’de yayın hayatına son verir. Vilayetçe çıkarıldığı dönemde yönetim ve eğitim haberleri, resmî duyurular, ilanlar, yurt içi haberler ve makalelere yer veren gazete, Cumhuriyet Dönemi’nde kimi zaman yanında ekler de çıkararak okuyucuya ulaşır. Bölgenin tek yerel gazete olması sebebiyle, çevre illere de gönderilir. Kurulan Halkevi’nin yayın organı Karacadağ ile birlikte Diyarbakır Basınını oluşturur. Diyarbekir Vilayet Gazetesi’nin 1928 yılına kadar yayınlanan kimi sayılarının aslına ve tercümesine www.osmanlicagazeteler.org sitesinden ulaşılabilir.