Şehirler, mekânlar ve insanlar… Bir söz ile başlar varoluşumuz ve bir seyir halinde şiire dönüşerek devam eder… Ve insan hiç şüphesiz ki kendine has estetiğiyle önce kendini ve sonra şehrini inşa eder. Surların gizemi, Dicle’nin sesi ve Hevsel’in nefesiyle yüzyıllar boyu şairlere ilham veren Diyarbekir bu şehirlerden biridir işte… Giritli Sırrı Paşa, şehrin atmosferinde titreşen şiirselliği; “Diyarbekirlilerden müctemi bir cemaatte gözlerimi bağlayıp otursam ve elimi atsam, tuttuğum ya şair ya münşidir” cümlesiyle dile getirmiştir. Evliya Çelebi de Diyarbekirli şairlerden oldukça etkilenmiştir: “Bu Diyârbekir’de nice yüz fasîh ü belîğ şu’arâ-yı kâmiller vardır ki her biri Fuzûlî ve Rûhî-misâldir. Birçoğu ile hemenîs ü celîs olduk. Hakkâ ki emsâlleri nâ-mevcûd birer zât-ı fezâil-nümâdır.”

Diyarbekirli hanım şairler 

Geçmişten günümüze yaşamın bir yansıması olan edebiyatımız on dokuzuncu yüzyılda yaşanan değişimle yeniden şekillenip dönüşüme uğrayarak tarihî serüvenini değiştirdi. O günden bugüne, yazarak unutmanın veya susarak konuşmanın ne demek olduğunu öğreten şair ve yazarlarımızın edebî eserleri bizlere birer sığınak oldu. Ve pek tabii hisli duygularını kâğıda aksettirerek iç dünyamıza yolculuk yaptıran ve hayallerimizi süsleyen söz sultanları hanım şairlerimiz de divan şiirleri ile hayatımızı sanata dönüştürdü. Divan edebiyatı döneminde elliye yakın, on dokuzuncu yüzyıl Türk şiirinde ise sekiz hanım şairimiz türlü ahenk ve ritim ile kelimeleri raks ettirerek kâğıda döktüler. Bu hanım şairlerimiz genellikle toplum içerisinde saygın, unvan sahibi ailelere mensup oldukları için kendilerini rahat ifade ederek sözü şiire dönüştürebilme imkânı bulmuşlardı.

Onlardan biri, Ali Emîrî Efendi’nin ‘ârife, kâtibe ve şâire’ olarak tanımladığı Diyarbekirli Sırrî Râhile Hanım’dır. 1814 yılında dünyaya gelen Sırrî Hanım’ın, gazellerini ‘Harf-i Elif” ile başlatıp ‘Harf-i Yâ’ ile sonlandırdığı ve ‘yek-avaz’ şiirlerini bir divanda topladığı bilinmekte. O dönemde hanım şairlerin çoğunun bir tarikata bağlı olduğu, şiirleri incelendiğinde de Kur’an, hadis ve tasavvuftan beslendikleri görülür. Şair Sırrî Râhile Hanım da Kadirî tarikatına mensup ilim ve irfan sahibi bir kadındır. Şiirlerinde Allah ve peygamber sevgisi ve şeyhine duyduğu bağlılık bariz bir şekilde hissedilir. Bununla birlikte, dinî, tarihî, mitolojik, siyasî ve edebî şahsiyetlere de şiirlerinde yer vermiştir. 

Günlük hayatın sevinçleri ve üzüntüleri 

Sade bir üslûp ve didaktik bir anlatım biçimi kullanarak öğretme amacı güden, muhatabını hissetmeye ve düşünmeye sevk eden Sırrî Hanım, ruhun derinliklerine bir pencere açarak okurunu his dünyasında bir gezintiye çıkarır. Gündelik hayatta yaşadığı sevinçleri, üzüntüleri zorluk ve sıkıntıları açık bir şekilde ifade ederek muhatabının duygu âlemini de renklerin her tonuyla dalgalandırmayı bilir. Genç yaşta kaybettiği evladına yazdığı yedi bendlik mersiyenin son beytinde acının şiirselliğine şahitlik ederiz: